WFOŚiGW w Katowicach- Inwestycja w środowisko

– Cały szereg kompleksowych działań, które realizujemy i będziemy realizować, zmierza do tego, żeby powietrze także w okresie jesienno-zimowym nad naszymi głowami było czyste – mówi Tomasz Bednarek, prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

– Trzy lata temu wprowadzony został Program Czyste Powietrze. Jak Pan patrzy na ten program z perspektywy tych trzech lat? Program zadziałał?

–  Program Czyste Powietrze jest największym historycznie programem wsparcia właścicieli domów jednorodzinnych w wymianie nieefektywnych źródeł ciepła. Od początku charakteryzował się bardzo dużym zainteresowaniem, ale perspektywa tych trzech lat pokazała, że dynamika rozwoju programu jest bardzo duża. O ile na początku do Funduszu wpływało 200-300 wniosków tygodniowo, tak teraz jest ich około 900 tygodniowo, to jest blisko 4 tysiące wniosków miesięcznie. Tylko w tym roku przyjęliśmy już ponad 30 tys. wniosków czyli trzykrotnie więcej niż w ubiegłym roku. To pokazuje, że taki program połączony z odpowiednią akcją informacyjną, promocyjną, edukacyjną w zakresie podnoszenia świadomości mieszkańców powoduje, że oni coraz chętniej sięgają po środki pozbywając się jednocześnie nieefektywnych źródeł ciepła. 

– A najczęściej na jakie inne źródła ciepła wymieniane są te stare kopciuchy?

– I tu może zaskoczę ale z naszych analiz wynika, że mieszkańcy województwa śląskiego bardzo chętnie sięgają po pompy ciepła czyli te najbardziej ekologiczne odnawialne źródła energii. To jest ok 15 procent wniosków, które wpływają do Funduszu. Natomiast zdecydowanie najchętniej wymieniają źródła ciepła na kotły gazowe.

– To dobrze, że taki Program wsparcia w ogóle powstał, ale nie był idealny. Jest co jakiś czas modyfikowany, zmieniany. Na czym te zmiany polegają.

– Od początku założenie było takie, żeby ten Program monitorować na bieżąco i poddawać okresowej ewaluacji. A później na tej podstawie wprowadzać zmiany. Takich zmian było już kilka przez te trzy lata. Uproszczone zostały: wzór wniosku i procedura aplikowania o dofinansowanie, zmniejszona została liczba progów, których pierwotnie było siedem, teraz mamy dwa poziomy dofinansowania – podstawowy i podwyższony dla najmniej zarabiających, uruchomiona została ścieżka bankowa dla tych, którzy potrzebują dofinansowania do wkładu własnego. Cały czas pracujemy nad tym aby program był jak najprostszy i jak najbardziej dostępny. Jednym z równie ważnych efektów ewaluacji tego Programu jest współpraca z gminami. Ona rozpoczęła się w ubiegłym roku, kiedy to zaczęliśmy tworzyć pierwsze Punkty Przyjmowania Wniosków w Programie Czyste Powietrze w ramach porozumień z gminami. W tym roku uruchomiliśmy dodatkowy pakiet zachęt, żeby dodatkowo zachęcić ich do współpracy z wojewódzkimi funduszami. Mamy już 143 porozumienia na 167 gmin w województwie śląskim. Dzięki tej współpracy obecnie mniej więcej połowa wniosków trafia do Funduszu właśnie tą ścieżką, za pośrednictwem gmin i punktów, które w tych gminach funkcjonują. Niezwykle istotne w tym procesie jest wsparcie gmin i świadczy także o sukcesie tego Programu, bo dzisiaj mamy w województwie śląskim najwięcej składanych wniosków. Na 100 najaktywniejszych gmin w Programie Czyste Powietrze w rankingu Polskiego Alarmu Smogowego, 52 gminy pochodzą z województwa śląskiego. Także całe to zaangażowanie i skala powodują, że pozytywnie patrzymy w przyszłość, a cel który sobie założyliśmy zostanie osiągnięty.

– Fundusz daje pieniądze, po które można sięgnąć i których po przeprowadzeniu inwestycji nie trzeba oddawać. A mimo to nadal w wielu domach pali się w starych kopciuchach. Mieszkańcy nie chcą tych pieniędzy, nie chcą czystego powietrza, czy może to jest kwestia przyzwyczajeń i niechęci do zmiany systemu ogrzewania?

– Proces wymiany starych kopciuchów będzie trwał. Nie zakładaliśmy, że cała procedura wymiany nieefektywnych źródeł ciepła potrwa rok czy dwa lata. Program został rozpisany na 10 lat i z tej perspektywy patrzymy na jego cele. Spoglądając dzisiaj na dynamikę i liczbę składanych wniosków to to pokazuje, że obrany cel jest realny do osiągnięcia. Ale pamiętajmy też, że na jakość powietrza wpływa kilka elementów. Oczywiście najistotniejszym czynnikiem powstawania smogu są nieefektywne źródła ciepła w domach jednorodzinnych. Ale oprócz tego mamy także, szczególnie na Śląsku, sporo budynków wielorodzinnych, w których jeszcze ogrzewa się kopciuchami. Do tego dochodzą także inne czynniki powstawania smogu jak chociażby transport samochodowy, głównie w centrach miast, który wywiera wpływ na powstawanie smogu. Stąd też dalsze modyfikacje programu i kolejne nowe działania, które realizujemy.

– Od 2022 roku wprowadzane mają zostać kolejne zmiany w Programie Czyste Powietrze. 

– Tak, bo widzimy, że dla osób najuboższych, wykluczonych energetycznie, nawet ten podwyższony stopień dofinansowania i wniesienie stosunkowo niewielkiego wkładu własnego jest niemożliwe. Stąd od nowego roku pojawi się dodatkowy, najwyższy poziom dofinansowania dla osób właśnie o najniższych dochodach. Ponadto realizujemy wsparcie dla budynków wielorodzinnych. W tej chwili wygląda to tak, że spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe czy samorządy mogą aplikować o środki na termomodernizację i wymianę starych kopciuchów, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) działanie 1.7. Aktualnie jesteśmy w trakcie weryfikacji wniosków w ramach ostatniego konkursu, w ramach którego wpłynęło kilkadziesiąt wniosków na blisko 100 mln zł. To kolejne wsparcie, które przyczyni się do poprawy jakości powietrza w naszym województwie. Myślę więc, że ten cały szereg kompleksowych działań, które realizujemy i będziemy realizować, zmierza do tego aby właśnie ten cel w perspektywie następnych kilku lat osiągnąć, żeby powietrze także w okresie jesienno-zimowym nad naszymi głowami było czyste.

– Sejmik Województwa Śląskiego postawił na ostre rozprawienie się z kopciuchami i wydał uchwałę, która zakazuje używania powyżej 10-letnich pieców od 2022 roku. Fundusz bardziej stawia na wersję łagodniejszą – czyli edukację. Trochę tak jak z metodą kija i marchewki.

– Wszystkie aspekty działalności zarówno naszej jak i Sejmiku Województwa Śląskiego są bardzo ważne z perspektywy celu, który mamy do osiągnięcia. Jestem przekonany, że uchwała antysmogowa jest jednym z ważniejszych czynników, który przesądził o sukcesie Programu Czyste Powietrze w naszym województwie. Ważne są te regulacje prawne, bo one powodują, że wniosków mamy znacznie więcej, że znika coraz więcej kopciuchów i że jakość powietrza się poprawia. Ale nie można tylko karać czy zakazywać, bo ochrona środowiska zaczyna się od edukacji ekologicznej. Stąd nasze działania podejmowane równolegle do uchwały antysmogowej, mające na celu podnoszenie świadomości, edukowanie mieszkańców w zakresie jakości powietrza, ale przede wszystkim przekazywanie informacji, że paląc nieekologicznie, nieefektywnie szkodzimy sobie, swoim sąsiadom, bo to ma ogromny wpływ na nasze zdrowie. Więc z jednej strony uchwała antysmogowa, regulacje prawne, z drugiej - edukacja ekologiczna i wsparcie finansowe, którego udzielamy. Myślę, że te wszystkie czynniki wpływają na to, że jakość powietrza się poprawia i będzie się poprawiać.

– Działania edukacyjne, wsparcie edukacji dzieci i młodzieży Fundusz traktuje bardzo poważnie. Można powiedzieć, że od przedszkola, bo w organizowanym przez państwa konkursie „Tak dla Czystego Powietrza”, jedna z kategorii dotyczy właśnie przedszkolaków. Jakie środki przeznacza Fundusz na takie działania i jakie osiągają państwo efekty w zakresie edukacji?

– „Tak dla Czystego Powietrza” to jeden z ciekawszych projektów, który realizujemy. Bardzo duże zainteresowanie tym konkursem dzieci i młodzieży, w tym także przedszkolaków pokazuje, że ta świadomość ekologiczna od najmłodszych lat podnosi się. W naszym zakresie edukujemy tak jak pan redaktor powiedział – od przedszkola, poprzez szkoły podstawowe, średnie – mamy przecież jeden z najpopularniejszych konkursów WFOŚiGW w Katowicach - „Zielone Pracownie”, aż po wsparcie edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego, gdzie wspieramy laboratoria naukowe – wspólnie z Uniwersytetem Śląskim prowadzimy np. badania jakości powietrza, wspierając finansowo balon Uniwersyteckiego Laboratorium Kontroli Atmosfery, który lata nad naszym województwem. Także realizujemy pełne wsparcie edukacji ekologicznej w szkołach i przedszkolach, i później wsparcie finansowe już w zakresie realizacji konkretnych inwestycji.

– Ubiegły rok jeśli chodzi o wydatki na ekologię był dla Funduszu rekordowy. Jak kształtuje się rok 2021?

– W ubiegłym roku po raz pierwszy w historii Funduszu łączna suma udzielonego wsparcia przekroczyła miliard złotych! To faktycznie jest nasz ogromny sukces, bo pokazuje skalę naszych działań, ale z drugiej strony uświadamia nas jak ogromne wciąż są potrzeby w zakresie ochrony środowiska. Jeśli chodzi o ten rok, to wszystkie dane się jeszcze zmieniają, bo cały czas realizujemy nasze działania, podejmujemy decyzje o kolejnych inwestycjach, dofinansowaniach. Potrzeb jest coraz więcej, tak jak ciągle rośnie zainteresowanie Programem Czyste Powietrze.

– Czyste Powietrze, Moja Woda, Zielona Pracownia – to nie wszystkie realizowane przez WFOŚiGW w Katowicach działania?

– Tak, działalność Wojewódzkiego Funduszu nie ogranicza się tylko do Czystego Powietrza. Oczywiście walka ze smogiem jest priorytetem działalności naszego Funduszu i to nie ulega wątpliwości. To Program Czyste Powietrze, to Program Infrastruktura i Środowisko poddziałanie 1.7, gdzie wspieramy głęboką termomodernizację budynków wielorodzinnych, modernizację budowy sieci ciepłowniczych i budowę wysokosprawnej kogeneracji, to także działania skierowane z naszych środków statutowych w zakresie termomodernizacji budynków należących do spółdzielni mieszkaniowych, wspólnot mieszkaniowych, to środki skierowane na termomodernizację budynków użyteczności publicznej czyli całe spektrum działań w zakresie ochrony atmosfery, ale to także działania związane z gospodarką wodno-ściekową, wspieramy np. budowę czy modernizację sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, to również działania w zakresie działania gospodarki odpadami – w tym roku realizujemy bardzo poważne zadanie dotyczące usuwania nielegalnych składowisk odpadów niebezpiecznych, które stały się olbrzymim problemem nie tylko w naszym województwie ale i w całym kraju. I oczywiście wspomniana edukacja – całe spektrum zadań o których już wspomnieliśmy.

– To także działania dotyczące strażaków.

– To są działania w zakresie zapobiegania poważnym awariom w środowisku. Strażacy z państwowej i ochotniczej straży pożarnej dbają również o środowisko naturalne. Pamiętajmy, że to oni są pierwsi na miejscu różnego rodzaju katastrof i zagrożeń dla środowiska. I stąd to wsparcie, które do nich kierujemy. W ubiegłym roku po raz pierwszy uruchomiliśmy program wsparcia dotyczący termomodernizacji strażackich remiz ochotniczych straży pożarnych, a w tym roku pilotażowo uruchomiliśmy program wsparcia na doposażenie młodzieżowych drużyn pożarniczych. Muszę przyznać, że nie spodziewaliśmy się aż tak dużego zainteresowania tymi programami, dlatego chcemy je kontynuować w kolejnych latach. Przygotowujemy już plan finansowy na kolejny rok i uwzględniamy także potrzeby strażaków.

– Do innych grup zawodowych również wychodzicie z własnymi inicjatywami – jak na przykład oferta skierowana do małych i średnich firm w zakresie fotowoltaiki.

– „50 kW na strat”, tak nazwaliśmy ten program, jest skierowany do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, bo uznaliśmy, że jest to sektor niezwykle ważny z punktu widzenia rozwoju gospodarczego. Stąd powstał właśnie taki projekt wsparcia na montaż instalacji fotowoltaicznych. Okazało się, że zapotrzebowanie na tego typu wsparcie jest duże, dlatego i ten pogram będzie kontynuowany. Wsłuchujemy się w potrzeby, które do nas spływają. Mamy listę priorytetów na dany rok, którą corocznie aktualizujemy, modyfikujemy, w miarę możliwości dodajemy nowe programy.

– Usłyszałem kiedyś, że Fundusz to taka ciekawa instytucja, w której wszyscy się cieszą kiedy wydają pieniądze. Jeśli uda się również w tym roku wydać ponad miliard złotych na wsparcie w zakresie ochrony środowiska to będzie pan zadowolony?

– Nie liczby są tutaj najważniejsze. Musze przyznać, że powtórzenie tego wyniku będzie bardzo trudne. Z punktu widzenia wydatkowania środków rok 2020 był wyjątkowy, ponieważ poza innymi działaniami skumulowało się w nim kontraktowanie środków w ramach 3 konkursów z POIiŚ. Także ciężko będzie ten wynik powtórzyć. Jednak ważniejsze od środków jakie wydatkujemy są efekty ekologiczne, które osiągamy, bo to one świadczą o skuteczności naszego działania. Mogę powiedzieć, że mamy w Polsce unikatowy system finansowania ochrony środowiska, gdzie środki, które posiadamy w dyspozycji, a pochodzące z opłat i kar za korzystanie ze środowiska trafiają bezpośrednio do instytucji, które mają na celu ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego. My te wydatki traktujemy jako inwestycję w środowisko. Dlatego każdego roku chcemy w środowisko zainwestować jak najwięcej, bo taki jest cel naszego działania. I tylko w ten sposób realnie wpływamy pozytywnie na poprawę stanu środowiska naturalnego.

Rozmawiał: Krzysztof ZIOŁO